Światowy Dzień bez Samochodu jest międzynarodową kampanią ekologiczną kończącą Tydzień Zrównoważonego Transportu. Świętowany jest corocznie 22 września. W tym dniu centra wielu miast zamykane są dla ruchu samochodowego. Celem obchodów jest promowanie ekologicznych środków transportu oraz uświadamianie społeczeństwa o negatywnych skutkach nadmiernego korzystania z samochodów. Kampania również dąży do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza oraz hałasu w aglomeracjach miejskich. Dzień bez Samochodu ma wspomóc proekologiczne idee i zmniejszyć ilość spalin wytwarzanych przez miliony aut poruszających się po miastach. Podczas tego dnia zachęca się kierowców do rezygnacji z użytkowania samochodów przez dobę. W zamian promuje się i motywuje do korzystania z komunikacji miejskiej lub rowerów. W wielu miastach, również na terenie Polski, kierowcy zwolnieni są z opłat za bilety, pod warunkiem posiadania przy sobie dowodu rejestracyjnego pojazdu.
W Polsce Dzień bez Samochodu obchodzony jest od 2004r., pod patronatem Ministerstwa Środowiska. Corocznie do akcji przyłącza się coraz więcej miejscowości, w których organizowane są wydarzenia zachęcające do proekologicznego stylu życia. Trzeba jednak pamiętać, że kampania ta nie jest wprowadzona do wszystkich miast. Miasta, w których na ulicach zamiast samochodów pojawiają się rowery to: Gdynia, Krzyż Wielkopolski, Opole, Rybnik, Wrocław. Z darmowych przejazdów komunikacją miejską w ramach Europejskiego Tygodnia Zrównoważonego Transportu i Dnia bez Samochodu można skorzystać w następujących miastach: Białystok, Głogów, Jelenia Góra, Konin, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Nysa, Opole, Poznań, Stalowa Wola, Szczecin, Szczecinek, Toruń, Trójmiasto, Tychy, Warszawa, Wrocław. Partnerami akcji są np.: Szybka Kolej Miejska, Koleje Mazowieckie, Koleje Wielkopolskie, Warszawska Kolej Dojazdowa. W 2015 roku do kampanii przystąpiło ok. 1500 miast europejskich, w Polsce jest ich 12.
Według naukowców przeciętny Europejczyk żyje o 9 miesięcy krócej z powodu zanieczyszczeń powietrza. Mieszkańcy przy głównych drogach mogą żyć mniej o 36 miesięcy, zaś 60 tys. zgonów rocznie i miliony Europejczyków cierpi na choroby związane z hałasem, w tym bezsenność. Przez nadmierną ilość samochodów dochodzi do degradacji przestrzeni miejskiej. Na podstawie wyliczeń, przewiezienie tej samej liczby osób samochodami wymaga 4.5 razy więcej przestrzeni niż autobusami, 9 razy więcej niż rowerami i 11 razy więcej niż tramwajami. Gdy coraz więcej osób podróżuje samochodami, prowadzi to do ogromnego zatłoczenia dróg i wymusza budowę kolejnych ulic. W niektórych amerykańskich miastach, drogi i parkingi zajmują już ponad 60% powierzchni danej miejscowości.
Zachodnioeuropejskie miasta podjęły walkę z transportem samochodowym, wprowadzając specjalne strefy dla pieszych. Coraz częściej w miastach pojawiają się tramwaje lub zaczynają obowiązywać specjalne przepisy prawne dotyczące dozwolonej ilości spalin. Na przykład w Niemczech auta produkujące największą ilość zanieczyszczeń mają zakaz wjazdu do centrów dużych miast pod groźbą kary pieniężnej.
Po raz pierwszy pomysł na zorganizowanie Dnia bez Samochodu miał miejsce w 1973 roku, kiedy nastąpił kryzys naftowy. W 1994 roku inicjatywa ta została wcielona w życie w przemówieniu inauguracyjnym Erica Brittona na Międzynarodowej Konferencji Dostępności Miast w hiszpańskim Toledo, a pierwowzory Dni bez Samochodu zostały zorganizowane w Reykjaviku (Islandia), Bath (Wielka Brytania) i La Rochelle (Francja). W 1995 roku, aby wesprzeć Dzień bez Samochodu na całym świecie, zorganizowano nieformalne Światowe Konsorcjum Dni bez Samochodu. Pierwsza narodowa kampania odbyła się Wielkiej Brytanii w 1997 r. za sprawą Environmental Transport Association. Na obchody początkowego Dnia bez Samochodu Stowarzyszenie wybrało pierwszy wtorek Tygodnia Zielonego Transportu (Green Transport Week). W 1998 roku Francja zorganizowała wydarzenie ,,In town, without my car!”. W 2000 r. z inicjatywy Komisji Europejskiej wydarzenie te zostało ustanowione jako Ogólnoeuropejski Dzień bez Samochodu (od tego czasu rozprzestrzenił się poza UE). W tym samym roku Komisja Europejska rozszerzyła program. Dzięki temu powstał Europejski Tydzień Mobilności, który obecnie jest głównym celem Komisji Europejskiej. W 2000 r. Dzień bez Samochodu zyskał status globalnego wraz z programem Światowego Dnia bez Samochodu zapoczątkowanym przez Car Busters – obecnie World Carfree Network. Od tego roku Dzień bez Samochodu przypada na 22 września – początkowo, jako ogólnoeuropejski dzień organizowany pod patronatem Komisji Europejskiej, później, jako wydarzenie o międzynarodowym zasięgu.
Obecnie największe na świecie wydarzenie Dnia bez Samochodu organizowane jest w Bogocie. Odbywa się w dni powszednie i obejmuje całe miasto. Pierwszy taki Dzień odbył się w lutym w 2000 roku, a zinstytucjonalizowany został w drodze publicznego referendum. W Dżakarcie, stolicy Indonezji, we wrześniu 2007 roku odbył się pierwszy Dzień bez Samochodu. Podczas tego wydarzenia zamknięto nawet główną ulicę miasta i zachęcano przechodniów do korzystania z niedostępnych na co dzień przestrzeni, które zwykle są przepełnione wzmożonym ruchem i samochodami. Dzień bez Samochodu obchodzony jest w wielu państwa należących do Unii Europejskiej, a także w Stanach Zjednoczonych, Izraelu, w państwach azjatyckich, np. w Japonii, Chinach czy Tajwanie. W 2007 roku Chiny rozpoczęły również „zielony” tydzień, tzw. ,,Green Transport and Health week” , który wieńczy ,,No Car Day”.
W Polsce również pojawiają się działania dążące do promocji ekologicznego transportu. Według idei święta bez samochodu w tym dniu miasta zamykają przynajmniej jedną ulicę dla transportu samochodowego. Niektóre miasta nie decydują się na taki krok, ale wolą propagować zachowania proekologiczne przez wydarzenia artystyczne, rajdy rowerowe lub spotkania z dziećmi w szkołach.
Opracowała: Katarzyna Lepszy