„Powiedz mi a zapomnę,
Pokaż mi a zapamiętam,
Pozwól mi działać a zrozumiem”
Konfucjusz
Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej, wyrażającej się silną potrzebą intelektualnych wrażeń, dużym napięciem emocjonalnym, potrzebą działania jako narzędziem służącym poznawaniu otaczającej rzeczywistości. Priorytetowym zadaniem przedszkola powinno być stwarzanie sytuacji, w których dziecko znalazłoby źródło zaspokojenia własnych potrzeb, rozbudzanie zainteresowań, motywacji, aktywności.
Jednym z zasadniczych elementów ułatwiających to zadanie jest działanie w oparciu o aktywne (nowatorskie) metody pracy, które pomogą wyzwolić naturalną, swobodną i twórczą aktywność przedszkolaków . W pracy z dziećmi zauważyłam, że bardzo chętnie biorą one udział w zajęciach, którym towarzyszy ruch. Niektóre osoby mają jednak trudności w przyswajaniu wiedzy, dostosowaniu się do otoczenia, skupienia na dłużej uwagi, nierzadko sprawiają kłopoty wychowawcze. Bez wątpienia właściwie dobrane metody pracy mogą okazać się „kluczem” do rozwiązania wielu dziecięcych problemów.
Stosowanie metod aktywizujących w procesie dydaktycznym sprzyja pogłębieniu zdobytej wiedzy, jej operatywności i trwałości. Dzieci muszą myśleć podczas wykonywania podjętych działań. Angażują się emocjonalnie; są aktywne w sferze percepcyjnej, ruchowej, werbalnej i emocjonalno- motywacyjnej. Wykorzystując metody aktywne, uczymy dzieci właściwych stosunków międzyludzkich, zrozumienia, tolerancji.
W trakcie przeprowadzania zajęć z wykorzystaniem metod aktywnych należy pamiętać o kilku zasadach:
- Nie wykluczamy nikogo z zabawy, dlatego, że czegoś nie wie lub nie potrafi.
- Nie dzielimy dzieci na lepsze/ gorsze.
- Jeżeli ktoś nie ma ochoty się bawić, nie zmuszamy go.
- Nauczyciel także uczestniczy w zabawie.
- Każdy ma prawo do popełniania błędów.
Przedstawione poniżej metody aktywizujące zapewniają dzieciom podmiotowość w procesie nauczania , stosowanie ich daje większą możliwość indywidualnych i twórczych działań zarówno jeśli chodzi o nauczyciela jak i o dziecko .Organizacja pracy polega na przygotowaniu przez nauczyciela odpowiednich materiałów pomocniczych oraz zaaranżowaniu i zapewnieniu dzieciom wystarczającej przestrzeni do działania. Skuteczność metod aktywizujących zależy przede wszystkim od nauczyciela. „Musi on być dobrze przygotowany do zajęć, przewidywać ewentualne trudności, zagwarantować wszystkim uczestnikom poszanowanie wytworów przez innych i właściwe zachowanie podczas ich prezentacji...” (I. Zarzycka, 2001).
Praktykę pedagogiczną wzbogacamy o nowatorskie toki metodyczne, jak na przykład:
- odimienna metoda nauki czytania I. Majchrzak,
- metodę Dobrego Startu M. Bogdanowicz,
- metodykę nauczania matematyki wg E. Gruszczk-Kolczyńskiej,
- twórcze metody aktywności ruchowej: Orffa, Labana, Sherborne
- kinezjologia edukacyjna P. Denissona
- pedagogika zabawy Klanza
- elementy metody M. Montessori,
- aktywne słuchanie muzyki Batii Strauss,
- techniki twórczego myślenia
Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne
Metoda ruchu rozwijającego według W. Sherborne ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i związku z tym możliwości ruchowych. Dziecko zaczyna mieć zaufanie do siebie, zyskuje też poczucie bezpieczeństwa. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Czuje się ono w niej bezpiecznie, staje się aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. Dzielenie przestrzeni z drugą osobą nie musi być zagrażające, może stać się źródłem współprzeżywania, nawiązania bliskiego kontaktu, opartego na zaufaniu i współpracy, daje możliwość poczucia wspólnoty i przeżycia szczęścia. Metoda tejże autorki, prezentuje ruch rozwijający jako metodę, szczególnie przydatną w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych. Warunkiem prowadzenia zajęć jest zabawowa, radosna atmosfera, możliwość osiągania sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna satysfakcja z pokonywania trudności.
Metoda Dobrego Startu M. Bogdanowicz
Metoda „Bon Départ" znana w Polsce pod nazwą metody „dobrego startu" została opracowana we Francji. Przystosowano ją do prowadzenia zajęć, ćwiczeń i zabaw podczas przygotowania dziecka do nauki pisania. Oprócz tego znalazła szerokie zastosowanie w działaniach profilaktycznych w odniesieniu do dzieci o prawidłowym rozwoju psychosomatycznym, aktywizując ich rozwój, jak również w stosunku do dzieci z zaburzonym rozwojem usprawniając zaburzone funkcje. Metoda "dobrego startu" szczególnie aktywizuje i usprawnia czynności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego. Kształci prawidłową lateralizację, orientację w przestrzeni i w schemacie ciała. Koordynuje więc czynności wzrokowo - słuchowo - ruchowe oraz usprawnia i harmonizuje wszystkie funkcje psychomotoryczne. Metoda ta ma wielostronne oddziaływanie i dlatego nosi nazwę metody psychomotorycznej.
W metodzie "dobrego startu" stosuje się trzy rodzaje ćwiczeń:
- ćwiczenia ruchowe,
- ćwiczenia ruchowo - słuchowe,
- ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe.
Przygotowaniem do właściwych ćwiczeń mogą być ćwiczenia o charakterze musztry, mające na celu orientację w schemacie ciała i w przestrzeni /zabawy orientacyjno - porządkowe/. Mogą zaczynać się i kończyć pląsami ruchowymi kształtującymi motorykę i percepcję słuchową dziecka oraz orientację w schemacie ciała /zabawy paluszkowe, tańce, masażyki/.
Metoda E. Gruszczyk- Kolczyńskiej do nauki matematyki
W edukacji matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka. Stanowią one budulec, z którego dziecko tworzy pojęcia i umiejętności. Jeżeli doświadczenia są specjalnie dobrane, przyczyniają się także do rozwoju myślenia i hartowania dziecięcej odporności. Program edukacji matematycznej wg. E. Gruszczyk- Kolczyńskiej obejmuje następujące kręgi tematyczne: orientacja przestrzenna, rytmy, kształtowanie umiejętności liczenia, a także dodawania i odejmowania, wspomaganie rozwoju operacyjnego rozumowania; rozwijanie umiejętności mierzenia długości, klasyfikacja, układanie i rozwiązywanie zadań arytmetycznych, zapoznanie dzieci z wagą i sensem ważenia, mierzenie płynów, intuicja geometryczna, kształtowanie gier przez dzieci, zapisywanie czynności matematycznych. Celem tej metody jest wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci. Zaplanowane działania służą wprowadzeniu nowych treści lub uporządkowaniu i ukierunkowaniu nagromadzonych doświadczeń dzieci. Głównym sposobem uczenia się matematyki jest rozwiązywanie zadań. Nie wszystkie dzieci radzą sobie z tą umiejętnością. Często napotykają trudności, zniechęcają się do wykonywania kolejnych działań, aby uniknąć przykrości. Należy dostosować więc treści kształcenia do możliwości intelektualnych dzieci. Ta metoda ma właśnie wspomagać rozwój umiejętności matematycznych dzieci i uczyć je radzenia sobie z emocjami.
Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) Rudolfa Labana
Metoda ta, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywać tu będzie inwencja twórcza ćwiczących, ich pomysłowość, fantazja doświadczenie ruchowe. W metodzie tej posługujemy się różnymi formami ruchu, takimi jak: odkrywanie, naśladowanie, inscenizacja, pantomima, gimnastyka wykorzystująca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, taniec opowieść ruchowa, itp. .Nauczyciel staje się współuczestnikiem i współpartnerem zabaw. Metoda ruchowa ekspresji twórczej daje możliwość rozwijania się w zakresie między innymi: wyczucia własnego ciała, wyczucia przestrzeni, wyczucia ciężaru ciała (siły), doskonaleniu płynności ruchu, w zakresie kształtowania umiejętności współdziałania z partnerem lub grupą.
Metoda Ruchu Twórczego Carla Orffa
Głównym elementem tej metody jest śpiew i gra na prostych instrumentach perkusyjnych. Pozwala na twórczą samodzielność dzieci, poszukiwanie różnych rozwiązań. Taka aktywność prowadzi do intensywnego rozbudzania wyobraźni i wrażliwości muzycznej. Twórca tej metody (C. Orff) wyszedł z założenia, iż ćwiczenie gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno- muzyczną oraz kulturą słowa. Wprowadził przede wszystkim instrumenty perkusyjne o nieskomplikowanej technice gry, a dla starszych dzieci instrumenty strunowe i dęte. Głównym celem i zadaniem metody jest wyzwolenie u dzieci tendencji do swobodnej ekspresji i rozwijania inwencji twórczej poprzez powiązanie muzyki z ruchem i słowem. Zarówno muzyka jak i ruch, oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów
Odimienna metoda nauki czytania I. Majchrzak
Ma ona na celu: - obniżenie wieku, w którym dzieci spotykają się z pismem, - nacisk na wizualny aspekt nauki czytania, - dostarczenie dziecku jak najwięcej ćwiczeń służących wykształceniu spostrzegawczości, niezbędnej w dostrzeganiu drobnych różnic między literami
Etapy czytania metodą odimienną:
- Etap I - Ściana pełna liter – rozpoczęcie nauki czytania ( dziecko dostaje wizytówkę i poznaje graficzny obraz swego imienia, uczy się go odszukiwać wśród innych, rozpoznaje litery ze swej wizytówki, poznaje ich kształt i fonetyczną funkcję )
- Etap II - Litery – prezentacja alfabetu ( litery małe i duże )
- Etap III - Ćwiczenia utrwalające poznane litery – właściwe czytanie
Metoda Kinezjologii Edukacyjnej Paula Deninsona
Kinezjologia edukacyjna, to praktyczny i dynamiczny system, który posługuje się prostymi ruchami ciała dla zintegrowania funkcji mózgu. Dużą atrakcją tej metody jest jej wyjątkowa łatwość i użyteczność. Specyficzne ruchy gimnastyki mózgu uaktywniają sieci neuronowe w całym mózgu, w obu półkulach równocześnie, pomagają budować podstawy potrzebne do zapewnienia sukcesu w uczeniu się w ciągu całego życia Kinezjologia Edukacyjna pomaga poprzez ćwiczenia, na poprawę wzroku, pamięci, rozumienia, koordynacji i podstawy. W skład tej metody wchodzą elementy: treningu wzroku, Dotyku dla Zdrowia, procesów emocjonalnych i specyficznych działań ruchowych.
Pedagogika zabawy „Klanza”
Pedagogika zabawy jest metodą, która stwarza możliwości dzieciom do działania w atmosferze akceptacji i zaufania. Celem pedagogiki zabawy jest dostarczenie prowadzącemu różnorodnych pomysłów, które umożliwią świadomą i kreatywną pracę z grupą. Aktywizowanie uczniów w procesie nauczania jest obecnie uznawane za najważniejszą zasadę nauczania i uczenia się. Głównymi celami pedagogiki zabawy są: harmonijny i wszechstronny rozwój dziecka, pomoc w odkrywaniu najlepszych cech dziecka. Pedagogika ta włącza do nauczania i wychowania metody kreatywne, aktywizujące, pobudzające emocje i wyobraźnię z przełożeniem ich na takie sytuacje, w których uczestnik grupy może bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony.
Proponuje zabawy i gry, które:
- zapewniają dobrowolność uczestnictwa,
- wykluczają rywalizację,
- dają możliwość komunikowania się poprzez ruch, słowo, plastykę, oraz inne środki wyrazu.
Głównym atrybutem wykorzystywanym w pracy opisywaną metodą jest duża, kolorowa chusta, która przyciąga uwagę dzieci, ożywia je i daje im wiele radości, uśmiechu. Pomaga dzieciom zapomnieć o strachu i poznać lepiej innych uczestników zabawy. Jest ona wspaniałym środkiem do rozbudzenia dziecięcej wyobraźni, kiedy staje się balonem, wiatrem, łodzią, siecią rybacką oraz tym wszystkim, o czym tylko można pomarzyć. Możliwości jej zastosowania są nieograniczone, dlatego staje się ona dowodem na to, że im prostsze formy i pomoce, tym lepsza zabawa.
Metoda aktywnego słuchania muzyki - Batii Strauss
Istotą tej metody jest chęć przybliżenia dzieciom muzyki klasycznej poprzez tzw. "aktywne słuchanie". Polega ono na wykonywaniu prostych układów rytmiczno - tanecznych proponowanych przez nauczyciela. W przypadku dzieci młodszych są to ruchy ilustrujące krótkie opowiadanie związane z każdym utworem muzycznym. Zabawy rytmiczne są pierwszym etapem przygotowującym do wprowadzenia instrumentów perkusyjnych, z którymi dziecko ma możliwość aktywnego uczestniczenia w utworze muzycznym jako współwykonawca lub dyrygent. Jako instrumenty stosowane są np..tarki wykonane z drewna, różne patyczki, pudełka akustyczne, wykonane z nakrętek po sokach, nakrętki z gumkami oraz tradycyjne instrumenty perkusyjne.
Metoda twórczego myślenia J. Osborne - Burza mózgów
Metoda ta jest szczególnie polecana podczas rozwiązywania problemów. Wszyscy uczestnicy mają prawo zgłaszać swoje pomysły, pomysły te nie podlegają ocenie ( co jest bardzo istotne w pracy z dziećmi).Ważna jest duża ilość pomysłów, nie jest istotne, kto jest autorem pomysłów. Po zakończeniu zgłoszeń można przystąpić do oceny pomysłów pod kątem przydatności w pracy. Polecamy tę metodę codziennej pracy z dziećmi, która bardzo wpływa na integrację grupy. Metoda zabawowa, kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być oczywiste, banalne, ale z czasem niespodziewane, fantastyczne, innowacyjne. Znana jest też pod nazwami „fabryka pomysłów”, „giełda pomysłów”.
Drama
Drama to bardzo popularna metoda aktywizująca umożliwiająca lepsze poznanie dziecka. Poprzez wchodzenie w rolę, dziecko wyraża siebie, pokonuje własne zahamowania, uczy się samodzielności w działaniu, a także rozwija kreatywność i pozyskuje nowe doświadczenia. Do najpopularniejszych technik dramy należą: scenki dramowe, teatrzyki kukiełkowe, chiński teatrzyk cieni, pantomima.
Metoda projektu
Polega na samodzielnym inicjowaniu, planowaniu, wykonywaniu i ocenie realizacji zadań edukacyjnych. Pozwala zatem dzieciom na samodzielne rozwijanie zainteresowań, kierowanie własnym uczeniem się podczas gdy nauczyciel pełni funkcję wspomagającą, kierującą i organizującą.
Projekt, to metoda w której:
- dziecko, lub grupa prowadzą badania na jakiś temat, który jest dla nich ważny i odnosi się do ich życiowych doświadczeń,
- aktywność badawcza może trwać dłuższy czas,
- dzieci planują działania samodzielnie lub w grupach,
- dzieci wybierają miejsca zajęć terenowych,
- dzieci wybierają materiały źródłowe.
Korzyści wynikające z zastosowania metod aktywizujących:
- uruchamiają procesy myślowe oraz emocje,
- dają okazję do czynnościowego poznawania rzeczywistości,
- mobilizują nauczyciela i ucznia do twórczych rozwiązań,
- uczą prawidłowej i skutecznej komunikacji,
- kształtują postawę otwartości i tolerancji,
- uczą interpretowania i oceniania własnych działań,
- rywalizację zastępują współdziałaniem,
- są atrakcyjne, rozwijają wyobraźnię
- chronią przed nudą i monotonią,
- poprawiają nastrój i dodają energii, a nauka wydaje się być zabawą.
Należy podkreślić, że metody aktywizujące wpływają na podniesienie sprawności intelektualnych dzieci, wyzwalają u uczniów aktywność, pomysłowość i inwencję twórczą, uczą wzajemnej współpracy, komunikowania się, podejmowania nowych wyzwań i odpowiedzialności za wynik własnej pracy i pracy grupy.
Stosowanie metod aktywizujących stwarza, zatem warunki do wszechstronnego rozwoju dziecka. Daje szanse wykształcenia człowieka kreatywnego, otwartego na nowości i zmiany, umiejącego działać w grupie.
Literatura:
Folejewska R., Zarzycka I. ,,Spróbujmy inaczej”,
Trzaska Z., Wojciechowski M. „Metody aktywne w pracy z grupą”
Kołodziejczyk K., „Metodyka pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym”.
Krzyżewska J.: „Aktywizujące metody i techniki w edukacji”.
Opracowanie: mgr Marzena Suchenia