Opracowanie: mgr Monika Nyk
Socjalizacja, czyli rozwój społeczny człowieka, stanowi jeden z ważniejszych aspektów funkcjonowania we współczesnym świecie. Proces ten, rozpoczyna się na etapie edukacji przedszkolnej i stanowi w życiu dziecka przełom. Polega m.in. na kształtowaniu osobowości, a także przyswajaniu obowiązujących systemów wartości, norm i wzorów zachowań.
Właściwa adaptacja dziecka do środowiska przedszkolnego jest nie tylko gwarantem prawidłowego przebiegu procesu socjalizacji najmłodszych, ale przyczynia się do tego, by przedszkole spełniało dobrze swoje funkcje i zadania. Ma to znaczenie o tyle, że okres przedszkolny jest bardzo ważnym etapem w życiu dziecka. – Jego przebieg może mieć duży wpływ na dalszy rozwój dziecka oraz jego zdolności adaptacyjne na kolejnych etapach edukacyjnych, a nawet życiowych. Wczesne doświadczenia, a także pierwsze odczucia związane z kontaktem z nieznaną dotychczas sytuacją, kształtują późniejszą postawę i oczekiwania dziecka – zwraca uwagę Iwona Konopka z Wydziału Rozwoju Szkół i Placówek w Ośrodku Rozwoju Edukacji. Sposób, w jaki dziecko dokona przejścia między obcowaniem wyłącznie z najbliższą rodziną a funkcjonowaniem w środowisku przedszkolnym, zaważyć może w wielu przypadkach na jego późniejszych postawach wobec wyzwań życiowych. Niezwykle ważną rolę w tym procesie odgrywa personel przedszkola, który w głównej mierze odpowiedzialny jest za tworzenie komfortowej atmosfery w tym trudnym dla dziecka okresie. Zadania nie ułatwia fakt, że problem adaptacji dotyczy nie tylko dziecka, lecz również pozostałych zainteresowanych: rodziców oraz wszystkich dzieci, uczęszczających do placówki. – Adaptacja to złożony i wieloaspektowy proces, który może przebiegać w różnorodny sposób, zależnie od indywidualnych potrzeb emocjonalnych, poznawczych i społecznych każdego dziecka. Dlatego ważne jest, aby w przedszkolu stworzyć warunki, które umożliwią dziecku przejście przez ten trudny czas w sposób przyjazny i łagodny, dostosowany do potrzeb i możliwości każdego malucha – podkreśla Iwona Konopka.
Trudności adaptacyjne wynikające z czynników wewnętrznych i zewnętrznych
Czynniki endogenne (wewnętrzne):
- wiek dziecka – im dziecko starsze, tym większa dojrzałość kory mózgowej, silniejsze potrzeby kontaktów społecznych, uznania, aktywności, wyższy poziom samodzielności,
- płeć – bardziej podatni na stres adaptacyjny są chłopcy,
- indywidualne cechy układu nerwowego – siła układu nerwowego decyduje o odporności na stres,
- stan zdrowia – dobra kondycja fizyczne daje podwaliny lepszego startu w nowym otoczeniu,
- ogólny poziom rozwoju psychoruchowego warunkuje lepsze przystosowanie do nowego miejsca, wysoka inteligencja, wysoki poziom rozwoju mowy ułatwia komunikację z dzieckiem.
Czynniki egzogenne (zewnętrzne):
- rodzina – doświadczenia nabyte w rodzinie nie tylko mają znaczący wpływ na aktualne zachowanie dziecka, lecz także potrafią odcisnąć piętno na jego późniejszych wyborach, postawach, nawiązywaniu relacji, etc.
- przedszkole – materialne elementy środowiska przedszkolnego, takie jak sala, zabawki, ogród przedszkolny, ilość grup w przedszkolu, rytm pracy, zabawy, odpoczynku, etc.
- rola nauczyciela – mądrego pedagoga, znającego potrzeby małych dzieci, odznaczającego się postawą empatyczną, pełną ciepła i szacunku oraz tolerancji dla wyrażania przez dziecko emocji.
Cztery typy zaburzeń w adaptacji
O dziecku z trudnościami adaptacyjnymi mówi się wtedy, gdy przejawia ono przez dłuższy czas zachowanie świadczące o złym samopoczuciu, które wyraźnie różnią się od tych zachowań, które dziecko przejawiało przed wstąpieniem w progi przedszkola. Wyróżnia się cztery rodzaje postaw dzieci nieprzystosowanych:
- Dzieci pozornie przystosowane, grzeczne, zdyscyplinowane, ale bardzo nieśmiałe i zalęknione, czasami jąkające się.
- Dzieci płaczliwe i drażliwe, z zaburzeniami łaknienia i trudnościami w zasypianiu, mogą występować u nich leki nocne, wymioty a nawet moczenie.
- Dzieci agresywne, nadaktywne, przejawiające niepożądane nawyki, np. obgryzanie paznokci, nawiązujące nieprawidłowe relacje z rówieśnikami.
- Dzieci rozżalone, niezadowolone, z niechęcią odnoszące się zarówno do przedszkola, jak i rówieśników,
Jak pomóc w adaptacji na początku?
1. Ważne, aby rodzice uświadomili sobie , jakie mają priorytety w związku z posłaniem dziecka do przedszkola. Istotne jest uświadomienie sobie, że w pierwszych dniach najważniejsze jest dobre samopoczucie dziecka. Warto zrezygnować z walki za wszelką cenę o posiłki, czystość, nowe umiejętności. Lepiej mieć spokojne, zadowolone dziecko z pustym brzuszkiem i brudnym ubrankiem, niż najedzone i czyste, ale z długotrwałym urazem do przedszkola w ogóle. Pierwsze tygodnie w przedszkolu należy potraktować wyjątkowo łagodnie.
2. Pomocne w adaptacji jest także ograniczenie do minimum innych stresów. Chodzi o wyłączenie na czas pierwszych tygodni większych wrażeń czy życiowych zmian, takich jak przeprowadzka, dłuższa nieobecność rodziców w związku z pracą itp. Jeśli nie ma takich możliwości należy dołożyć wszelkich starań, by wręcz podwójnie zadbać o potrzeby swojej pociechy, szczególnie te emocjonalne.
3. Ustalony porządek dnia, bez niespodzianek czy zaskakiwania dziecka zmianami to bardzo istotne oparcie w zmaganiu sie malucha z przedszkolną rewolucją. Należy dziecku okazać zrozumienie dla jego zmęczenia, niepokoju, protestów, żalu, łez, rozdrażnienia i innych emocji, które czasem trudno zaakceptować. Emocje te nie są skierowane przeciwko rodzicom. lecz wynikają z poczucia bezpieczeństwa, z nadmiaru wrażeń, nowości, zmian, hałasu oraz z godzin oczekiwania na przyjście rodzica do przedszkola.
4. Trzylatki bardzo przywiązują się do pewnych rytuałów, co daje im poczucie bezpieczeństwa. Dlatego też rytm poranka należy zorganizować z długim wyprzedzeniem. Warto więc wypracować kilka zachowań , które należy powtarzać każdego dnia. Pięć minut zabaw, wspólne śniadanie, wysłuchanie ulubionej piosenki to niby drobnostki, ale sprawiają, że rzeczywistość dla dziecka staje się przewidywalna.
5. Pomoc dziecku w przystosowaniu się do przedszkolnej rzeczywistości można okazać także poprzez swoją postawę. Łagodne, ale zarazem stanowcze okazanie kontroli nad sytuacją przekona waszego smyka, że wiecie, co robicie i wzbudzi wiarę, że krzywda mu się nie stanie. Natomiast dopuszczenie do tego, by silniejszy wybuch płaczu ,,ratował'' dziecko od rozstania, może skutkować zagubieniem maluszka w całej sytuacji lub nawet rezygnacją z przedszkola w ogóle.
6. Bardzo duże znaczenie dla dziecka ma wasza słowność. Jeżeli rodzic obiecuje, że przyjdzie po obiedzie to bezapelacyjnie przyjść musi. W przeciwnym wypadku dziecko straci do was zaufanie.
7. Opinia dziecka o przedszkolu kształtuje się w dużej mierze na podstawie jego własnych doświadczeń, ale nie bez znaczenia są słowa usłyszane od rodzica. Dotyczy to zarówno komentarzy na temat dziecka ,,Płakał jak bóbr cały dzień'', wychowawczyni ,,Jak ona mogła sie tak odezwać do dziecka?'', placówki ,, Kto to słyszał, żeby w przedszkolu panował taki bałagan''. Wszystko co mówi się przy dziecku o przedszkolu ma wpływ na to, jak ono się tam czuje. Dlatego ważne, aby rodzic wypowiadał się o placówce w spokoju i z szacunkiem. Nie znaczy to , że rodzic nie ma prawa do opinii, nawet tych negatywnych. Ale nie przy dziecku.
8. Warto zachować dobrą komunikację z wychowawcą grupy. Nauczycielka powinna znać mocne i słabe strony dziecka oraz ewentualne problemy. Na bieżąco powinno się utrzymywać dobre relacje z pracownikami placówki.
Pożegnanie z dzieckiem - jak pomóc sobie i dziecku?
PODSUMOWANIE
KRÓTKIE POŻEGNANIE
CO POMAGA?
* pożegnaj je jeden raz
*rozmowę przeprowadź w domu
*szybko opuść salę
CO URUDNIA?
*kilkakrotne żegnanie dziecka
*długie rozmowy przed salą
* stanie w drzwiach i obserwowanie dziecka
RUTYNA
CO POMAGA?
*umów się z dzieckiem na sposób pożegnania i stosuj go np. ,,buziak, przytulas, piąteczka i
idziesz do pani''
* rutyna pozwala dziecku powoli nabierać kontroli nad sytuacją, a rodzicowi kontrolę nad
czasem potrzebnym na pożegnanie
CO UTRUDNIA?
* chaos i pośpiech , który rodzi się , gdy rodzic nagle urywa pożegnanie z dzieckiem, spiesząc się np. do pracy
POZYTYWNE KOMUNIKATY
CO POMAGA?
*uśmiech rodzica
*radosny i pewny
* małe życzenia ,,Dobrej zabawy'', ,,Miłego dnia'' -dzięki temu dziecko wie, że przedszkole to miejsce,
gdzie miło spędzi czas i można się tam bawić
CO UTRUDNIA?
* słowa współczucia: ,,Przykro mi, ale muszę iść'' - to sugeruje, że dziecko znajduje się w przedszkolu za karę
* Przeprosimy : ,,Przepraszam, ale musisz tu zostać'' - to sugeruje, że przedszkole jest czymś nieprzyjemny
* Pocieszenie: ,,Nie bój się'' - to sugeruje, że jednak jest się czegoś bać
* Współczucie, żal i strach w głosie rodzica - to strach w oczach dziecka
MÓWIENIE PRAWDY
CO POMAGA ?
*szczerość ze strony rodzica
* dotrzymywanie obietnic, np.
,,Przyjdę zaraz po obiadku''
CO UTRUDNIA?
*kłamstwa ,,Mama wróci po cos do auta i za chwilę po ciebie przyjdzie'' - dziecko czuje się smutne, oszukane, boi sie bardziej
*ucieczka rodzica: wychodzenie bez pożegnania - potęguje to strach i niepokój dziecka
* Nie dotrzymywanie umów zawartych z dzieckiem ,,Po przedszkolu odbierze cie mama''
CIERPLIWOŚĆ I WRAŻLUWOŚĆ
CO POMAGA?
* dużo czasu spędzonego z dzieckiem
* spokój rodzica, czułość i ciepłe słowa
CO UTRUDNIA?
* poganianie dziecka
* straszenie: ,,Jak nie wejdziesz do sali, zabiorę ci misia''
WEJSCIE DO SALI NA WŁASNYCH NOGACH
CO POMAGA?
* dziecko przyprowadzane na własnych nogach
CO UTRUDNIA?
* dziecko na rękach rodzica, które trzeba wyrywać z rąk
ZAUFANIE
WIEMY, ŻE POWIERZAJĄ NAM PAŃSTWO SWÓJ NAJCENNIEJSZY SKARB. BĘDZIEMY SIĘ O NIEGO TROSZCZYĆ!!!!
Bibliografia:
Witamy w przedszkolu, Wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego, Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2010.
Trzylatek w przedszkolu. Gotowość dziecka trzyletniego do podjęcia edukacji przedszkolnej, Klim-Klimaszewska A., Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2010.
Nowy słownik pedagogiczny, Okoń W., Żak Wydawnictwo Akademickie, Warszawa 2017.
Mamo, tato! idę do przedszkola, Marta Rzadkiewicz, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 2006